Ang kasaysayn nang Ilocano

Ang lalawigan ng Ilocos Sur ay nasa kanlurang baybayin ng hilagang bahagi ng pulo ng Luzon. Ito ay nasa hangganan ng Ilocos Norte sa hilaga, ng abra sa hilagang-silangan, Mt. Province sa silangan, Benguet sa timog silangan, La union sa timog, Dagat Luzin at Look Lingayen sa kanluran.

 

Kasaysayan ng Ilokano

Ang Ilokano

 ay ang ikatlong pinakamalaking ethnolinguistic grupo sa Pilipinas. Ang terminong “Ilocano” ay nagmula sa salitang “i-” (mula sa) at “looc” (cove o bay), na kapag pinagsama ay nangangahulugan ng “Tao ng bay”. Sila rin ay tinukoy bilang Samtoy, na kung saan ay isang pagpapaikli ng pariralang sao mi ditoy (ito ay ang aming wika).

Talaga, ang Ilokano ay Austronesian-tao / Austronesian taong nagsasalita. Ang Ilocano dialect ay may kaugnayan sa wika Indonesian, Malay, Fijian, Maori, Hawaiian, Malagasy, Samoan, Tahitian, Chamorro, Tetum at Paiwan. Ngayon, ang mga Ilocano dialect ay ang ikatlong pinaka pasalitang wika sa Pilipinas.

Spanish era

Bago ang kolonyal na rehimeng Espanyol, isang abang sibilisasyon na namamalagi sa Ilocos Region (Ilocos Norte, Ilocos Sur, La Union at Abra). Ang rehiyon stretched mula sa Cape Bojeador sa northwestern tip ng Luzon hanggang sa Gulpo ng Lingayen.

Ang Ilocos rehiyon ay lalo sikat para sa kanilang mga mina ginto. Ang unang Ilocos naninirahan ay nakatira sa malaking nayon sa lukob coves o rivermouths. Traders mula sa Tsina at Japan ay madalas na dumating dito sa kalakalan ginto na may kuwintas, keramika at sutla.

Espanyol conquistadors pinamumunuan ni Juan de Salcedo dumating sa Vigan in 1572. Pagkatapos landing sa Vigan, ang conquistadors buhok sa Laoag, Currimao at upang Badoc. Sila na pinangalanan ang rehiyon “Ylocos” at ang mga tao “Ylocanos”.

Ang mga Kastila ay hindi partikular na masuwerteng sa kanilang pananakop ng Ilocos. Ang Ilokano ay ang unang pangkat etniko sa pag-aalsa laban sa mga Espanyol na opisyal. Ito ay sa Enero 1661 kapag ang Ilokano ipinahayag ang kanilang bantog na lider, Don Pedro Almazan, bilang kanilang Hari. Siya ay naisakatuparan sa pamamagitan ng mga Espanyol matapos ang kaharian ay dissolved.

Ang isa sa pinaka-memorable uprisings ng Pilipinas ay humantong sa pamamagitan ng Ilocano Diego Silang, kung saan ay patuloy sa pamamagitan ng kanyang asawa Gabriela Silang. Ang Silangs ‘revolt ay fueled sa pamamagitan ng grievances stemming mula sa Espanyol pagbubuwis at mga pang-aabuso.

Ang Ilokano ay kitang-kitang sa makabayan kilusan. Maraming Ilokano ay may risen sa mataas na tanggapan sa pamahalaang sentral. Ang pinaka-sikat at kontrobersyal sa lahat ay ang late dating pangulo Ferdinand Marcos.

Wika

Ilokano ang pangunahing wika na ginagamit ng 95% ng populasyon na may kabuuang 594,206 noong 2000. Ang iba pang wika na ginagamit sa lalawigan ay Tagalog, Pangasinense, Bisaya, Ingles, Kannkanai, Tinggian at Muslim

 

Relihiyon

Ang Kristyanismo ay lumaganap sa buong lalawigan. Halos 85% ng populasyon ay binubuo ng mga katoliko. Ang natitirang porsyento ay para sa mananampalataya ng Iglesia ni Kristo, Protestante, Aglipayan, Islam, Jehovah’s Witness, at Seventh Day Adventists.

 

Tradisyon

Ang kamatayan para sa mga Ilokano ay isang malaking pagluluksa. Kapag namatay ang tatay, binibihisan ito ng kanyang asawa nang mag isa upang masabi ng kaluluwa ng kanyang asawa ang mga hindi niya nasabi sa kabiyak noong nabubuhay pa siya.

Habang naglalamay, dapat gising ang mga miyembro ng pamilya at binabantayan ang namatay. Magsusuot ng itim na damit at itim na manto upang matakpan ang ulo o balikat. Bago ilabas ang kabaong, dapat sarado lahat ng bintana ng bahay at kahit saang bahagi ng bahay ay dapat walang hihipo.

 

 

Para sa Ilokano ang pagkamatay ay ang pagsasakatuparan ng kanilang tadhana. Ang itim na paru-paro ay sumisimbolo ng kamatayan para sa kanila. Ang paglagay ng bao sa ilalim kama ng patay para marinig n mga tao sa loob ng kwarto ang paglalaban ng anghel at demonyo para sa kaluluwa ng namatay. Habang lamay, ang mga kasama sa bahay ay bawal magtrabaho. Bawal din linisin ang bahay. Bawal din maligo sa loob ng bahay kung nasan ang patay. Ang pagmamayari ng patay ay sinusunog para hindi na daw bumalik ang kaluluwa para dito. Bawal kumain ng mallinggay dahil baka sundan daw ito ng kapamilya, bago ilibing, ang mga anak nito ay nagmamano bilang huling paraanng pagbigay respeto. Bago ilabas ang kabaong sa bahay ay isang tandang o inahin, depend sa asarian ng namatay, ay pupugutan at itatapon sa tapat ng bahay para sa seguridad ng kaluluwa paaunta sa langit. Lahat ng kapamilya ay nakaitim sa araw ng libing. Pagtapos ng libing ang mga kamaganak ay maghuhugas ng tabig mula sa basin na kung saan ang tubig ay nilalagyan ng barya para alisin ang kulam ng masasamang espiritu.

 

Pagtapos ng kasal ay merong seremonya na tinatawag na saka, dito pinapasalamatan ang kanilang sponsors. Ang huling seremnoya ay ang mangik-ikamen n kung saan isang matandang babae at lalaki ay kakanta ng dal-lot. Sa kantang ito ay sinasabi ang saya at lungkot ng magasawa pati na rin ang dapat at hindi dapat gawin ng magasawa.

Paniniwala

Kapagang babae ay naghahanap ng maasim ibigsabihin mabubuntis o buntis siya

Naupo sa mat para walang gas pain. Nagdadala ng asin para panakot sa multo. Bawal umupo sa hagdnan dahil mahihirapan daw siya manganak.

Pagnanliligaw matagal. Nag-uusap ng matagal. Buniib, sita yung lalaki para kilalanin ang magulang. Sinisuguro muna nila na kilala na nila ang isa’t isa bayo magling sila. Ang harana ay isang paraan ng panliligaw.

Dapat alam ng magulang ng bababe ang plano nila mag-asawa. Nagkikita ang magulang ng dalawang ikakasal na tinatawag na palalian. Pinag-uusapan ang Sab-ong, sagut, parawad at iba pang detalye ng kasal. Ang sab-ong ay ang binibigay sa magasawa upang makapag simula mag-isa. Ang sagut ay para sa damit pangkasal ng babae dahil ang pangliliram ng damit pangkasal ay “taboo” para sa kanila. Ang parawad ang binibigay sa lalaki galing sa nanay ng babae bilang pasasalamat.

Masama ang pagsukat ng damit ng babae at bawal din sila magsabay sa isang sasakyan papunta sa simbahan dahi nagdadala ito ng kamalasan. Isang posporo lang dapat ang ginagamit sa pagsindi ng kandila ng babae at lalaki.

Panitikang Ilocano

Ang mga taong nakatira sa bayan na ito ay matatagpuan sa maliit ma baybayin na “loo”. Ang unlaping “I” nangangahulugang “mula sa” o “iloy”

Nagmula sa “loko” na ang ibigsabbihin ay “bayam sa bayatagam” at dinagdagan na lamang ng “I”.

Nagmula sa salitang tagalog na “Iloc”

Ilokano

Tawa sa lipi ng naninirahan sa lugar.

Samtoy

Taguri ng mga ilokano sa kanilang salita

Mula sa salitang “Saomi datoy”

Isang Austronesian

Kurditan

Ang tawag sa kanilang panitikan

Kurdit = “sumulat”

 

Ni Cardinal Belarmino na isinalin ni P. Francisco Lopez

Kaunaunahang libro ng mga Ilokano

Naglalaman ito tungkol sa tulang Iloko at mga bahagi na naisulat ng mga katutubong script

 

Si Pedro Bukaneg ay isang dakilang Pilipino na mula sa lupain ng mga Samtoy (bandang Ilocos). Itinuturing siyang unang edukadong Ilokano, orador, musikero, leksikograpo at dalubwika. Siya ang itinuring na Ama ng Panitikang Ilokano.

Batay sa haka-haka si Bukaneg ay maaaring isinilang noong taong 1592. Buwan ng Marso, 1592 nang matagpuan siya sa isang tampiping lulutang-lutang sa isang ilog sa pagitan ng bayan ng Bantay at Vigan, Ilocos Sur ng isang labandera. Isang batang lalaki na bukod sa bulag ay pangit pa. Pinaniwalaang si Bukaneg ay biktima ng isang malupit na kaugaliang kapag may kapansanan ang isang bata, ito ay hindi magiging katanggap-tanggap sa Samtoy na noong panahong iyon ay hindi lamang dito nangyayari kung di nangyayari rin sa mga bansang Sparta at Persia. Isa sa mga gawa niya ay ang sikat na sikat na epiko na Biag ni Lam-ang.

 

 

 

Mga manunulat na literatura ng iloco

·         Pedro Bukaneg- ang kinikilalang ama ng panitikang iloko at ipinapalagay na siyag franciscong balagtasang iloko, wala gaanong tala kay Bukaneg.

·         Leonna Florentino- itinituring na unang makatang babaeng Pilipino at butihing ina ni Isabela delos Reyes

·         Carlos Bulosan- mula sa BBinaloan, Pangasinan at matagal nanirahan sa Estados Unidos

·         Ang Busabos ng Kahapon at ang iba pang tula (1975)

·         Ang Dugo ng Magdamay at iba pang tula (1976)

·         Ang Ulupong (maikling kwento)

·         Jose Bragado- Ipinanganak sa Ilocos Sur at Pangulo ng ‘gumil” Gunglo Dagiti Mannurat ng mga ilokano (1968). Tanyag na manuulat ng Ilocos Sur at pangalawa kay Pedro Bukaneg.

·         Gregorio Amaco- mula sa Vigan, Ilocos Sur, mga sinulat ay ang mga sumusunod. Dimo Kom Biruken Ti Kaasida o “Do Not Look for Their Mercy” Talira o “Peace”, Buhon o “Well”, naging editor ng Philippine Journal at gumawa ng apat na aklat sa practical arts

·         Zosimo Barnachea- Isinilang sa Tagudin, ilocos Sur at aktibing miyembro ng ng gumil

·         Nagtamo siya ng unang gantimpala sa pagsulat ng maikling kwento

·         Jose Calip- ipinanganak sa Cardo, ilocos Sur. Sinulat niya ang Pilipino Folklore o mga alamat ng Pilipino

·         Mario abalos- isinilang sa Vigan, Ilocos Sur, akasulat siya ng pitong nobela at sampung dula tulad ng Ibam at Rosas. Naging editor ng Pluma magazine at nakamit ang parangal sa patimpalak sa pagsulat sa Hawii at ginawarang “Thomas Jefferson Award”

·         Constante C. Casabar- Mula sa Warnalan, Ilocos Sur

·         Claro Caluya- Makata at nobelista. Tinaguriang Prinsepe ng Makatang Ilokano

 Bukod sa ugali ng mga ilokano na masipag, masinop at mabait. Ilan sa mga kaugalian, tradisyon o paniniwala ay ang mga sumusunod:

·         Kasal

-          Nagbibigay ng dote ang lalaki sa magulang na babae.Ito ang kanilang magiging puhunan o paumpisa sa buhay magasawa.

-          -Ang babae ay may talukbong na puting tela sakay ng "kanga o paragos" na hila ng kalabaw.

·         Patay

-          Ang kamag anak ng namatayan ay nagtatali ng puting tela sa noo. Ito ay pagbibigay galang sa namatay at upang mapunta ang kaluluawa nito sa langit.

-          Ang patay ay nililubing sa ilaim ng kusina, sa lugar kung saan napagtatapunan ng tubig.

·         Buntis

-          Pagdadala ng asin sa labas upang maitaboy ang masamang espiritu.

-          Sa hilot o midwife ang karaniwang tumutulong sa panganganak ng babae..